İstanbul Modern Sinema’da, halk ozanı ve oyuncu Sotigui Kouyaté filmleri
Afrika’dan Paris’e, tiyatrodan sinemaya uzanan bir “hayat okulu”
İstanbul Modern Sinema, Fransız Kültür Merkezi işbirliğiyle 6-9 Aralık tarihleri arasında, kariyeri Afrika kıtasından Paris’e uzanan oyuncu Sotigui Kouyaté’yi yedi filmiyle anıyor. “Babam, öldüğü güne kadar benim okulumdu. Ölümünden sonra bana geriye kalan yalnızca hayat okulu. Üstün ve kontrol edilemez bir yeteneği vardı” diyen Sotigui Kouyaté’nin oğlu, yönetmen Dani Kouyaté, 7 Aralık Cuma günü saat 13.30’da Sotigui Kouyaté, Modern Bir Halk Ozanı, 15:00’de Yaradılış, 8 Aralık Cumartesi saat 15:00’de Kéita! Halk Ozanının Sesi ve 17.00’de Küçük Senegal filmlerinin gösterimlerine katılacak.
2010 yılında 73 yaşında kaybettiğimiz efsanevi sanatçı Sotigui Kouyaté, Batı Afrika’da halk ozanlarına verilen ve Kouyaté ailesinin 13. yüzyıldan beri sahip olduğu griot unvanını, Batı Afrika sözlü kültürünün en büyük temsilcisi olarak taşıdı. Sanatçı, 1966’da başlayan oyunculuk kariyeri boyunca Shakespeare oyunlarından 20 yıl boyunca arkadaşı ve akıl hocası olan Peter Brook ile yer aldığı deneysel çalışmalara kadar çok fazla sayıda yapımda yer aldı.
Malili oyuncu Kouyaté, 40 yılı aşkın bir süre Afrika ile Batı kültürü arasında önemli bir köprü görevini üstlendi. “Kelime halk ozanının silahıdır. İnsan bunu nasıl taşıyacağını, nasıl bir konuşma aracına dönüştüreceğini bilmeli. Bu da ön koşulu dinlemek olan zor bir sanat. Ben bu dinleme tavrını Peter Brook’ta buldum” diyen Kouyaté, Peter Brook ile ortaklığı sonucu ortaya çıkan filmleri ve oyunlarıyla tanınıyor. Brook’un Paris’teki Bouffes du Nord Theatre için üzerine proje ürettiği nadir oyunculardan olan sanatçı, 1990 yılında Brook’un yönettiği Fırtına adlı William Shakespeare oyununda Prospero’yu oynayarak, geldiği kültürdeki gündelik hayatın içine karışan doğa üstülüğü karakterine taşıyarak dikkat çekti.
Mali’nin başkenti Bamako’da doğan oyuncunun ailesi, Kouyaté daha çok küçükken Burkina Faso’ya taşındı. Griot adı verilen, sözlü tarihin anlatıcısı, göçebe bir halk ozanı geleneğinin temsilcisiydi. Sanatçı, toplumdaki anlaşmazlıkları çözmek sorumluluğunu misyonu olarak görüyordu. Hayatı boyunca Afrika’nın en çok göz önünde bulunan oyuncularından biri olan Sotigui Kouyaté, kendini herhangi bir ülkeye ait görmüyor, griot geleneğine bağlı olduğunu belirtiyordu.
Sanatçı, uzun boylu ve zayıf fiziksel yapısıyla, görenleri etkisi altına alıyordu. Kouyaté, marangozluk, öğretmenlik ve 1966 yılında Burkina Faso milli takımının kaptanlığını yaptıktan sonra oyunculuk kariyerinin ilk dikkat çekici çıkışını, 1982 yılında çekilen, köle dramı Başkalarının Cesareti filmiyle gerçekleştirdi. 1984’te Paris’e yerleşen Kouyaté’nin sanat mirasının en önemli parçalarından biri, 1997 yılında Mali’nin başkenti Bamako’da ortak olarak kurduğu Mandéka Uluslararası Tiyatrosu’dur.
Programda, Christian Richard’ın yönettiği 1982 Burkina Faso yapımı Başkalarının Cesareti, Cheick Oumar Sissoko’nun yönettiği Başlangıç, Rachid Bouchareb’in yönettiği Küçük Senegal, başrolü Brenda Blethyn ile paylaştığı, Kouyaté’ye 2009’da Berlin Film Festivali’nde En İyi Erkek Oyuncu dalında Gümüş Ayı getiren Londra Nehri, Salif Traore’nin yönettiği Suların Tanrıçası Faro filmlerinin yanı sıra, oğlu Dani Kouyaté’nin Kéita! Halk Ozanının Sesi, Mahamat Saleh Haroun’un Sotigui Kouyaté, Modern Bir Halk Ozanı başlıklı belgeselleri de gösterilecek.
Başkalarının Cesareti (Le Courage des Autres)
Fransa, 1982, 92’
Yönetmen: Christian Richard
Oyuncular: Sotigui Kouyaté, Baba Kouyaté, Mady Pafadnam, Amadou Banou
Dil: Diyalogsuz
Uzak bir tarihte, Afrika topraklarında geçen bu diyalogsuz filmde bir köyü basan atlı bir çete, köle avcılarına satmak üzere erkek ve kadınlara el koyar. Esirler arasında köyün lideri de vardır. Ortaya çıkan esrarengiz bir karakter, ateşli gözleriyle genç lidere dayanışmanın önemini anlatarak güç verir, böylece köleler arasında bir isyan başlar. Köle ticaretine Afrika içinden bakabilen nadir örneklerden Başkalarının Cesareti, çarpıcı sinematografisiyle öne çıkıyor.
Keita! Halk Ozanının Sesi (Keita! L’Heritage Du Griot)
Burkina Faso, 1995, 101’
Yönetmen: Dani Kouyaté
Oyuncular: Sotigui Kouyaté, Seydou Boro, Hamed Dicko, Abdoulaye Komboudri
Dil: Fransızca, Bambaraca
“Her şey gariban bir antilopun davasıyla başladı,” der Djéliba ve bir gün kaderin karşı konulmaz çağrısıyla şehre doğru uzun bir yola koyulur. Mabo Keita isimli genç bir oğlana giderek adını taşıdığı atalarının öyküsünü anlatır. Mabo, gizemli güçlere sahip karakterlerle dolu bu egzotik efsaneden çok etkilenir. Okulunu ihmal etmeye başlaması nedeniyle evde çatışma çıkar. Mabo’nun babası oğlunun sözlü tarih yoluyla kültürünü tanımaya teşvik etse de daha ileri görüşlü olan annesi onun Batı eğitimi alması gerektiğine inanır. Kültürel dönüşümü sergileyen filmde, gelenekle medeniyet, okuldaki Darwin teorisiyle efsaneler çarpışır. 13. yüzyıl şiirleriyle bugünkü Burkina Faso resmini buluşturan film, 21. yüzyılda Afrika’nın sömürge dönemi sonrası modernleşme süreci ve ikilemlerini samimi bir dille sorguluyor.
Sotigui Kouyaté, Modern Bir Halk Ozanı (Sotigui Kouyaté Un Griot Moderne)
Çad, 1997, 58’
Yönetmen: Mahamat-Saleh Haroun
Dil: Fransızca
Sotigui Kouyaté, 60. doğum gününde memleketi olan Bamako’ya 30 yıl sonra ilk kez döner. Kameranın önünde çocukluk anılarını anlatır, Afrika hakkında konuşur, babadan oğula geçen halk ozanı rolünden bahseder. Kouyaté her ne kadar Paris’te çalışmış ve yaşamışsa da köklerine çok bağlıdır. Hem kent hem kabile insanıdır ve bu iki kişiliği birbiriyle içiçedir. Belgeselde Afrika’nın gelmiş geçmiş bu en önemli aktörlerinden birini, tiyatro ve sinema dünyasından çeşitli karakterler üzerinden daha iyi tanıyor, ozanlığını, iyileştirme gücünü ve şarkı yazarlığını da keşfediyoruz.
Yaradılış (La Genése)
Mali, 1999, 103’
Yönetmen: Cheik Oumar Sissoko
Oyuncular: Sotigui Kouyaté, Salif Ketia, Keita Balla Moussa, Fatoumata Diawara
Dil: Bambaraca
Eski Ahit’teki yaratılış hikayesini Afrika’ya uyarlayan film, kıtanın derin köklerine uzanıyor ve tufanın üzerinden 300 yıl sonra Afrika’da üç kabile liderinin kavgasını konu alıyor. Çoban Yakup, çiftçi Hamor ve avcı Esav’ın İncil’deki öyküsünü Afrika’yı yakıp yıkan bir etnik savaş üzerinden anlatıyor. Yönetmen Sissoko, bu üç kabileyi dünyanın başlangıcı olduğuna dair bir his uyandıran Hombori Dağı’nın muhteşem platosuna yerleştiriyor. Tutkulu renklerin kapladığı resimleri ve sağlam oyunculuklarıyla, hayatta kalma, batıl inanç ve toplum dayanışmasına dair düşündürücü bir film.
Küçük Senegal (Little Senegal)
Cezayir, 2001, 98’
Yönetmen: Rachid Bouchareb
Oyuncular: Sotigui Kouyaté, Sharon Hope, Roschdy Zem, Karim Koussein Traore
Dil: Fransızca
Alloune, 30 yıl Senegal’in Goree adasındaki Kölelik Tarihi Müzesi’nde çalıştıktan sonra emekli olur ve 200 yıl önce Yeni Dünya’ya köle olarak satılan atalarının izini bulmak için kutsal bir yolculuğa çıkar. Yolculuğu onu Harlem’deki ‘Küçük Senegal’ mahallesinde taksicilik yapan yeğeni Hassan’a götürür. 2001 Berlin Film Festivali’nde yarışma filmi olan Küçük Senegal’de Cezayir kökenli yönetmen öteki olma üzerine şefkatli, sevecen bir dram yaratmış.
Londra Nehri (London River)
Fransa / İngiltere, 2009, 88’
Yönetmen: Rachid Bouchareb
Oyuncular: Sotigui Kouyaté, Brenda Blethyn, Francis Magee
Dil: İngilizce, Fransızca
2005 yılında Londra’daki bombalama olaylarından sonra çocuklarını aramak için şehre gelen dul bir İngiliz kadınla, Afrikalı bir bahçıvanın yolları kesişir. Bu tuhaf ikili, çocuklarının izini sürerken, evlerini terk ederek şehirde yaşamaya başlayan çocukları hakkında pek bir şey bilmediklerini fark ederler. Başta mesafeli dursalar da hastaneler ve morglar arasındaki arayışları sırasında aynı korku hissiyle yakınlaşıp birbirlerini anlamak durumunda kalırlar. Politik hassasiyetle sade bir öyküyü içeren, 2009’da Berlin Film Festivali’nde En İyi Erkek Oyuncu dalında Gümüş Ayı ile ödüllendirilen Kouyaté’nin oyunculuğuyla içten ve sıcak bir film.
Suların Tanrıçası Faro (Faro, La Reine des Eaux)
Burkina Faso, Kanada, Fransa, Almanya, Mali, , 2007, 96’
Yönetmen: Salif Traore
Oyuncular: Sotigui Kouyaté, Balla Habib Dembélé, Maimouna Hélène Diarra
Dil: Bambaraca
Kasabanın en büyük hazinesi, Suların Tanrıçası Faro’ya ait olan nehirdir. Okuduktan sonra köyüne geri dönen mühendis Zan, ihtiyar heyetini yeni bir barajın köye bereket getireceğine ikna etmeye çalışır. Balıkçıların yaşamı bu sulara bağlıdır. Köylüler, nehirde meydana gelen ve ölümle sonuçlanan bir kazanın Faro’nun cezası olduğuna inanırlar.
HaftaninFilmi.com’dan Filmler
Arşivden Seçkiler:
